Publicatie oud civiel arrest uit 1883: Grote leugen
Tot 1971 was het in Nederland alleen mogelijk om te scheiden als sprake was van een van de vier volgende echtscheidingsgronden: overspel, curatele op grond van verkwisting, veroordeling tot een gevangenisstraf wegens misdrijf van vier jaar of meer en mishandeling. Als geen van deze gronden aanwezig was, was echtscheiding niet mogelijk. Als men toch wilde scheiden, moest er een grond worden verzonnen.
Dat werd doorgaans overspel, omdat de andere drie gronden moeilijker te ensceneren waren of andere nadelen hadden. De ene echtgenoot beschuldigde de andere van overspel. Het was vaak nodig daarbij een derde als getuige te betrekken, om het overspel voor de rechter te bewijzen. Met een arrest van de Hoge Raad uit 1883 werd bekentenis van overspel (erkenning) door de beschuldigde echtgenoot voldoende om te kunnen scheiden , ook als er in werkelijkheid geen overspel was geweest. Dit arrest ‘Grote leugen’ is vandaag gepubliceerd op www.rechtspraak.nl.
De zaak
In deze zaak had de vrouw, op een vordering tot echtscheiding ingesteld door de man, erkend dat zij zich aan overspel had schuldig gemaakt en dat haar kind van een andere man was. De kwestie was of door alleen deze gerechtelijke bekentenis (de erkenning) overspel kon worden bewezen. De rechtbank en het hof vonden van niet. Als erkenning als voldoende bewijs zou worden toegelaten, zou namelijk in feite echtscheiding met wederzijds goedvinden mogelijk worden, terwijl de wet dat volgens rechtbank en hof uitsloot. De advocaat-generaal bij de Hoge Raad Van Maanen deelde dat oordeel in zijn conclusie, die vandaag ook is gepubliceerd.
Oordeel Hoge Raad
De Hoge Raad oordeelde anders. Hij overwoog dat volgens artikel 1962 Burgerlijk Wetboek (oud) de gerechtelijke bekentenis volledig bewijs oplevert, zonder uitzondering voor echtscheiding. De rechter was niet bevoegd deze beperking alsnog aan de wet toe te voegen op basis van een veronderstelde bedoeling van de wetgever. Overspel kon hiermee door gerechtelijke bekentenis (erkenning) worden bewezen. Daarmee werd feitelijk echtscheiding met wederzijds goedvinden mogelijk. Het arrest wordt ook wel het arrest 'Grote leugen’ genoemd: een echtscheiding aanvragen door overspel ten overstaan van de rechter te bekennen, terwijl daar geen sprake van was geweest. Overspel werd na dit arrest vaak de grond om officieel te scheiden. Na de herziening van het Burgerlijk Wetboek in 1971 werd de (enige) grond voor echtscheiding ‘duurzame ontwrichting’ en werd het daarmee eenvoudiger om te scheiden.
Publicatie 'oude' (mijlpaal)arresten
Sinds december 2019 publiceert de Hoge Raad oude (mijlpaal)arresten. Inmiddels zijn al een kleine 900 'oude' arresten online te vinden. In aanloop naar de publicatie van het 1000ste oude arrest wordt de komende tijd in ieder geval elke twee weken (en zo mogelijk vaker) een bijzonder/bijzondere nog te publiceren arrest(en), uitgelicht. Eerder zijn het arrest Lindenbaum-Cohen, het arrest ‘Aletta Jacobs’, het arrest Levenslang na afschaffing van de doodstraf en het Geweerarrest, het arrest over de dramatische ontvoering en levensberoving van een 13-jarige Haagse jongen in 1880, drie arresten over de positie van de vrouw in de rechtspraak, het arrest Gold Flake, het Driedagenarrest, het arrest over de aangespoelde balk op het strand, het arrest over de operette 'Friederike', het 'wildplasarrest', het arrest Gerard Reve, het arrest Leidse schouwburg en het arrest Market Maker, het arrest Emmense baliekluiver , het arrest Boeschoten/Besier en het arrest Meer en Vaart op deze wijze belicht.
Uitspraken van de Hoge Raad worden sinds het jaar 2000 geanonimiseerd gepubliceerd op rechtspraak.nl. Daarvóór vond publicatie van arresten hoofdzakelijk plaats via redacties van jurisprudentie-uitgaven van uitgevers. Een aantal arresten is door de uitgevers wel digitaal beschikbaar gesteld maar staat, in veel gevallen ook bewerkt, in databanken waarvoor een abonnement moet worden afgesloten. De Hoge Raad ziet het maatschappelijk belang van, en ook als zijn maatschappelijke taak in, het (gratis) online beschikbaar stellen van ‘oude’ (‘mijlpaal’)arresten van vóór het jaar 2000.
Veel van de inmiddels gepubliceerde arresten moesten worden opgevraagd uit het archief in Kampen en het Nationaal Archief in Den Haag. Deze arresten zijn vervolgens gescand en de handgeschreven arresten overgetypt, daarna zorgvuldig gecontroleerd, geanonimiseerd waar nodig en overgezet naar het systeem om ze te kunnen publiceren op rechtspraak.nl.
Kijk op onze website (onder Mijlpaalarresten) voor de lijst met de inmiddels gepubliceerde ‘oude’ mijlpaalarresten.