Hoge Raad: beslissing hof om in Aruba en Curaçao huwelijk open te stellen voor personen van gelijk geslacht blijft in stand

De zaken

In Aruba en Curaçao kunnen op grond van de huidige wetgeving alleen een man en een vrouw met elkaar trouwen. In elk van beide landen is een belangenorganisatie samen met twee personen van gelijk geslacht, die met elkaar willen trouwen, een procedure bij de rechter begonnen. Zij stellen dat het in strijd is met het discriminatieverbod dat is verankerd in internationale verdragen en in de Staatsregelingen (constituties) van Aruba en Curaçao, dat personen van gelijk geslacht niet met elkaar kunnen trouwen en personen van verschillend geslacht wel.  De inzet van de procedures is om het ook voor personen van gelijk geslacht mogelijk te maken om met elkaar te trouwen.

Oordeel Gerechten van Eerste Aanleg

Het Gerecht in eerste aanleg van Aruba heeft voor recht verklaard dat, zolang het huwelijk niet kan worden aangegaan door paren van gelijk geslacht, het niet aanbieden van een alternatief, zoals een geregistreerd partnerschap of andere rechtsfiguur, in strijd is met de artikelen 8 (recht op privé- en gezinsleven) en 14 (discriminatieverbod) van het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) en dat het Land Aruba daardoor onrechtmatig handelt jegens eiseressen.

Het Gerecht in eerste aanleg van Curaçao heeft voor recht verklaard dat, in elk geval bij het ontbreken van een alternatief zoals een geregistreerd partnerschap of vergelijkbare rechtsfiguur, de uitsluiting van paren van gelijk geslacht van het huwelijk in strijd is met artikel 3 Staatsregeling en dat het Land Curaçao door die uitsluiting onrechtmatig handelt jegens eiseressen.

Oordeel Gemeenschappelijk Hof van Justitie

In hoger beroep oordeelde het hof in beide zaken dat de uitsluiting van het huwelijk voor personen van gelijk geslacht in strijd is met het discriminatieverbod dat is verankerd in de Staatsregelingen van Aruba en Curaçao. Volgens het hof is het geregistreerd partnerschap, dat in Aruba inmiddels was ingevoerd, geen volwaardig alternatief. Het huwelijk heeft volgens het hof een intrinsieke (symbolische en emotionele) waarde die uitstijgt boven het samenlevingscontract en het geregistreerd partnerschap. Het hof heeft in aanmerking genomen dat de bezwaren van tegenstanders van het huwelijk voor personen van gelijk geslacht veelal een godsdienstig fundament hebben. De vrijheid van godsdienst moet gewaarborgd worden, maar gaat volgens het hof niet zo ver dat men de eigen godsdienstige normen en waarden kan opleggen aan een ander. Het hof heeft vervolgens geoordeeld dat het niet buiten zijn rechtsvormende taak valt om zelf het huwelijk open te stellen voor personen van gelijk geslacht. Het heeft bepaald dat, op het moment dat zijn uitspraak definitief wordt, een huwelijk kan worden aangegaan door twee personen van verschillend of van gelijk geslacht en dat de ambtenaar van de burgerlijke stand daaraan moet meewerken.

Zowel Aruba als Curaçao heeft van deze beslissingen beroep in cassatie ingesteld bij de Hoge Raad.

Cassatieklachten

De Landen hebben tijdens de zitting op 10 november 2023 bij de Hoge Raad bevestigd dat ze zich neerleggen bij het oordeel van het hof dat de uitsluiting van het huwelijk voor personen van gelijk geslacht in strijd is met het in hun Staatsregelingen verankerde discriminatieverbod. Zij verzetten zich in cassatie wel tegen het oordeel van het hof dat de rechter het huwelijk kan openstellen voor personen van gelijk geslacht. Daarvoor hebben ze elk een aantal argumenten aangevoerd. Beide landen menen dat het aan de wetgever is om de discriminatie op te heffen.

Advies advocaat-generaal (AG)

AG Snijders adviseerde de Hoge Raad op 22 december 2023 (ECLI:NL:PHR:2023:1206 (Curaçao) en ECLI:NL:PHR:2023:1207 (Aruba)) de uitspraken van het hof in stand te laten.

Uitspraak Hoge Raad

De Hoge Raad is van oordeel dat de uitspraken van het hof in stand kunnen blijven.

De Hoge Raad stelt voorop dat de rechter in een geval als hier aan de orde twee belangen tegen elkaar moet afwegen: het belang dat aan betrokkenen direct effectieve rechtsbescherming kan worden geboden en het belang dat de rechter zich bij het ingrijpen in een wettelijke regeling terughoudend moet opstellen. In dit geval gaat het om discriminatie op grond van seksuele oriëntatie die betrokkenen belemmert in de vrijheid hun persoonlijke leven in te richten. Zij hebben er een zwaarwegend belang bij dat de discriminatie zo spoedig mogelijk wordt opgeheven. Daar staat tegenover dat de rechter, door zelf in het rechtstekort te voorzien, ingrijpt in een landsverordening. De rechter dient daarin terughoudend te zijn; voor landsverordeningen geldt het primaat van de wetgever. De wetgever is in beginsel ook beter dan de rechter toegerust om te beoordelen welke aanpassingen nodig zijn om de discriminatie op te heffen. Bovendien is in een democratie het doorlopen van het wetgevingsproces, mede door de betrokkenheid van het parlement, van groot belang, juist ook waar het gaat om maatschappelijk gevoelige kwesties.

De Hoge Raad is van oordeel dat het hof in dit geval heeft kunnen besluiten zelf het huwelijk  open te stellen voor personen van gelijk geslacht. Het hof heeft daarbij onder meer in aanmerking genomen dat het rechtstekort al geruime tijd bestaat, dat de rechterlijke ingreep technisch niet gecompliceerd is en dat de wijze waarop het huwelijk moet worden opengesteld voor personen van gelijk geslacht niet afhankelijk is van verder te maken keuzen van politieke aard. De Landen hebben deze uitgangspunten in cassatie niet of niet met succes bestreden. Verder heeft het hof het belang van rechterlijke terughoudendheid in de verhouding tot de wetgever onder ogen gezien. Het oordeel van het hof komt erop neer dat het belang dat aan betrokkenen direct effectieve bescherming kan worden geboden in dit geval zwaarder weegt.

De uitspraak van de Hoge Raad betekent dat de uitspraken van het hof definitief zijn en dat in Aruba en in Curaçao het huwelijk nu is opengesteld voor personen van gelijk geslacht.

Publicatie op rechtspraak.nl

ECLI:NL:HR:2024:977 (Aruba)

ECLI:NL:HR:2024:978 (Curaçao)