Theo van Bergen, hoofd Kenniscentrum

Het kastje

Op de leestafel van de bibliotheek ligt een fraai gebonden boek uit 1912, getiteld ‘Catalogus der Bibliotheek van den Hoogen Raad der Nederlanden.’ De bibliotheek is nu een Kennisplein, de catalogus een portaal. Onveranderd is de serene rust in de ruime met boeken en tijdschriften gevulde zaal. Achter in de bibliotheek is het kantoor van het hoofd van het Kenniscentrum, Theo van Bergen, die met zichtbaar plezier vertelt over de grote veranderingen van de afgelopen tien jaar. Hij werd destijds aangenomen als bibliotheekmanager van een zoals hij zegt ‘goedlopende, servicegerichte bibliotheek, sterk gericht op fysieke boeken.’ Nadien is een digitaal systeem opgetuigd waarmee gericht naar informatie kan worden gezocht in zo’n 20.000 digitale boeken en 9 miljoen documenten, waaronder Kamerstukken, arresten en tijdschriftartikelen. Bij alle veranderingen is één ding hetzelfde gebleven: het kastje. Van Bergen: ‘Vroeger kwamen de juristen bij ons met vragen over een bepaalde kwestie. De medewerkers van de bibliotheek zochten in boeken en tijdschriften naar het gevraagde materiaal, dat vervolgens werd geprint en werd klaargelegd bij wat het kastje werd genoemd. Het kastje was en bleef al die tijd een begrip, ook nu de juristen zelf in de systemen op zoek gaan naar het materiaal dat zij voor een zaak nodig denken te hebben. Ook het kastje zelf kent inmiddels een digitale variant.’

Monnikenwerk

Hoezeer digitalisering het werk heeft veranderd, nog steeds zijn vijf van de in totaal negentien medewerkers van het Kenniscentrum dag in dag uit geconcentreerd bezig met het handmatig anonimiseren en pseudonimiseren van de arresten. ‘Zij vallen onder de afdeling documentatie. Een aantal doet dit werk in civiele zaken, anderen in strafzaken of fiscale zaken. In fiscale zaken gaat dit in totaal om zo’n vijftien arresten per week. Wanneer de arresten zijn geanonimiseerd worden metadata en een inhoudsindicatie toegekend, waarna ze kunnen worden gepubliceerd. Het handmatig anonimiseren/pseudonimiseren is echt monnikenwerk, vandaar dat we het zo hebben geregeld dat zij niet alleen dit werk doen, maar ook deels voor andere taken worden ingezet,’ zegt Van Bergen. De geanonimiseerde arresten worden uiteindelijk gepubliceerd op rechtspraak.nl. ‘Soms anonimiseren we niet, bijvoorbeeld bij namen van publieke personen.’

"Er is altijd wel iets nieuws waarmee we aan de slag kunnen."

AI

Inmiddels is een pilot gestart waarin AI-technieken het handmatige werk overnemen. Theo: ‘De pilot betreft een paar honderd oude arresten van voor het jaar 2000, dus van voor de tijd dat de arresten op rechtspraak.nl beschikbaar zijn. Die arresten konden alleen worden ingezien bij Kluwer, maar dan stuitte je op een betaalmuur. De pilot is geslaagd en we hebben de software nu in huis om ook de actuele arresten met hulp van AI te anonimiseren. Maar zover is het nog niet. De overheid is om privacyredenen erg terughoudend met AI en wij als Hoge Raad zijn zo mogelijk nog terughoudender.’

Hoewel hij popelt om de pilot verder uit te bouwen, begrijpt hij de terughoudendheid. ‘We moeten uit hoofde van onze positie in het rechtsbestel ook op dit terrein met veel voorzichtigheid acteren. Dat betekent dat we altijd ruim aan de veilige kant van het privacyspectrum blijven. Het is echter wel essentieel dat we ons als Hoge Raad bewust zijn van de technologische ontwikkelingen, inclusief de valkuilen en mogelijkheden van AI. We hebben daarom als test zelf een Large Language Model gebouwd op het gebied van intellectueel eigendom. Dat doen we dus alleen op basis van de openbare informatie die beschikbaar is in ons Kenniscentrum. Na een paar maanden experimenteren functioneert het model best aardig, maar het is nog te vroeg om het te gebruiken voor het primaire proces. Het is eigenlijk nog een soort speeltuin.’ Hij loopt naar zijn computer en scrolt naar een arrest van de Hoge Raad. ‘Kijk, elk arrest krijgt een nummer dat begint met ECLI:NL:HR, gevolgd door het jaar en een volgnummer. Op basis van deze ECLI-code bundelen we in ons systeem alles wat over die zaak is gepubliceerd, van lagere regelgeving tot boeken en artikelen in tijdschriften.’

‘De Hoge Raad is een ontzettend fijne organisatie om voor te werken. Het is een relatief kleine, maar belangrijke plek waar op hoog niveau wordt nagedacht over fundamentele kwesties in de samenleving. Doordat we klein zijn kan er snel geschakeld worden. Dat doen we ook, want er is altijd wel iets nieuws waarmee we aan de slag kunnen. Ik houd van verandering. Daarom ben ik hier op mijn plek.’